想我的母親 NGHĨ VỀ MẸ TÔI

◎梁實秋 Lương Thực Thu ◎ 韓國忠 Hàn Quốc Trung chuyển ngữ

(*)

_*_

*** Bản dịch Việt Ngữ ở phía dưới ***

想我的母親 梁實秋

父母對子女的愛，子女對父母的愛，是神聖的。我寫過一些雜憶的文字，不曾寫過我的父母，因為關於這個題目我不敢輕易下筆。小民女士逼我寫幾句話，詞不惑已，謹先略述二三小事以應，然已臨文不勝風木之悲。

我的母親姓沈，杭州人。世居城內上羊市街。我在幼時曾侍母歸寧，時外祖母尚在，年近八十。外祖父入學後，沒有更進一步的功名，但是課子女讀書甚嚴。我的母親教導我們讀書啟蒙，常說起她小時苦讀的情形。她同我的兩位舅父一起冬夜讀書，冷得腿腳僵凍，取大竹簍一，時以敗絮，三個人伸足其中以取暖。我當時聽得涕然心驚，遂不敢荒嬉。我的母親來我家時年甫十八九，以後操持家務盡瘁終身，不復有暇進修。

我同胞兄弟姊妹十一人，母親的劬育之勞可想而知。我記得我母親常於百忙之中抽空給我們幾個較小的孩子們洗澡。我怕肥皂水流到眼裡，我怕癢，總是躲躲閃閃，總是格格地笑個不住，母親沒有功夫和我們糾纏，隨手一巴掌打在身上，邊洗邊打邊笑。

北方的冬天冷，屋裡雖然有火爐，睡時被褥還是涼似鐵。尤其是鑽進被窩之後，脖子後面透風，冷氣順着脊背吹了進來。我們幾個孩子睡一個大炕，頭朝外，一排四個被窩。母親每晚看到我們鑽進了被窩，嘰嘰喳喳地笑語不停，便過來把油燈吹熄，然後給我們一個個的把脖子後面的棉被塞緊，被窩立刻暖和起來，不知不覺地就睡着了。我不知道母親用的甚麼手法，只知道她塞棉被帶給我無可言說的溫暖舒適，我至今想起來還是快樂的，可是那個感受不可復得了。

我從小不喜歡喧鬧。祖父母生日照例院裡搭台唱傀儡戲或灤州影。一過八點，我便掉頭而去，進屋睡覺。母親得暇便取出一個大簸籮，裡面裝的是針線剪尺一類的縫紉器材，她要做一下縫縫連連的工作，這時候我總是一聲不響的偎在她的身旁，她趕我走我也不走，有時候竟睡着了。母親說我乖，也說我孤僻。如今想想，一個人能有多少時間可以偎在母親身旁？

在我的兒時記憶中，我母親好像是沒有時候睡覺的。天亮就要起來，給我們梳小辮是一樁大事，一根一根的梳個沒完。她自己要梳頭，我記得她用一把抿子蘸着刨花水，把頭髮弄得鋥光大亮。然後她要一聽上房有動靜便急忙前去當差。蓋碗茶、燕窩、蓮子、點心，都有人預備好了，但是需要她去雙手捧着送到祖父母跟前，否則要兒媳婦做甚麼？在公婆面前，兒媳婦永遠是站着的，沒有座位的。足足的站幾個鐘頭下來，不是纏足的女人怕也受不了！最苦的是，公婆年紀大，不過午夜不安歇，兒媳婦要跟着熬夜在一旁侍候。她睏極了，有時候回到房裡來不及脫衣服，倒下便睡着了。雖然如此，母親從來沒有說過一句怨言。到了民國前幾年，祖父母相繼去世，我母親才稍得清閒，然而主持家政教養兒女也夠她勞苦的了。她抽暇隔幾年返回杭州老家去度夏，有好幾次都是由我隨侍。

母親愛她的家鄉，在北京住了幾十年，鄉音不能完全改掉。我們常取笑她，例如北京的「京」，她說成「金」，她有時也跟我們學，總是學不好，她自己也覺得好笑。我有時學着說杭州話，她說難聽死了，像是門口兒賣筍尖的小販說的話。

我想一般人都會同意，凡是自己母親做的菜永遠都是最好吃的。我的母親平常不下廚房，但是她高興的時候，尤其是父親親自到市場買回魚鮮或其他南貨的時候，在父親特煩之下，她也欣然操起刀俎。這時候我們就有福了。我十四歲離家到清華，每星期回家一天，母親就特別疼愛我，幾乎很少例外的要親自給我炒一盤冬筍木耳韭菜黃肉絲，起鍋時澆一勺花雕酒，這是我最喜歡的一道菜。但是這一盤菜一定要母親自己炒，別人炒味道就不一樣了。

我母親喜歡在高興的時候喝幾盅酒。冬天午後圍爐的時候，她常要我們打電話到長發叫五斤花雕，綠釉瓦罐，口上罩着一張毛邊紙，濕熱了，倒在茶杯裡和我們共飲。下酒的是大落花生，若是有「抓空兒」的，買些乾癟的花生吃則更有味。我和兩位姊姊陪母親一頓吃完那一罐酒。後來我在四川獨居無聊，一斤花生一罐茅台當晚飯，朋友們笑我吃「花酒」，其實是我母親留下的作風。

我自從入了清華，以後和母親在一起的時候就少了。抗戰前後各有三年和母親住在一起。母親晚年喜歡聽評劇，最常去的地方是吉祥，因為離家近，打個電話給賣飛票的，總有好的座位。我很後悔，我沒能分出時間陪她聽戲，只是由我的姊姊弟弟們陪她消遣。我父親曾對我說，我們的家所以成為一個家，我們幾個孩子所以能成為人，全是靠了我母親的辛勞維護。三十八年以後，音訊中斷，直等到恢復聯繫，才知道母親早已棄養，享壽九十歲。西俗，母親節佩紅康乃馨，如不確知母親是否尚在，則佩紅白康乃馨各一。如今我只有佩白康乃馨的份了，養生送死，兩俱有虧，慘痛！慘痛！

梁實秋

Lương Thực Thu 梁實秋 tiên sinh (1903 – 1987), tên thật là Lương Trị Hoa 梁治華, bút hiệu là Thu Lang 秋郎, sinh tại Bắc Kinh, nguyên quán Hàng Châu, tỉnh Triết Giang, Trung Quốc. Ông đổ Thạc sĩ tại Đại Học Harvard, Hoa Kỳ, từng giảng dạy tại một số đại học lớn ở Trung Quốc và Đài Loan hơn 50 năm. Ông là người đầu tiên dịch toàn tập của Shakespeare 莎士比亞 , cũng là người lập kỷ lục cao nhất về xuất bản tác phẩm văn xuôi hiện đại ở Trung Quốc. Ông đã biên soạn nhiều quyển từ điển Anh – Hán 英漢詞典. Điều đặc biệt là từ năm 70 tuổi, ông đã viết hai kiệt tác “英國文學史 Anh Quốc Văn Học Sử” và “英國文學選 Anh Quốc Văn Học Tuyển.” Ông có thời từng bút chiến, tranh chấp về lập trường văn học, với Lỗ Tấn 魯迅 .

NGHĨ VỀ MẸ TÔI

Tình thương của bố mẹ dành cho con cái và tình thương của con cái dành cho bố mẹ là thiêng liêng. Tôi đã viết một số kỷ niệm khác nhau, nhưng tôi chưa bao giờ viết về bố mẹ mình vì tôi không dám hạ bút về chủ đề này một cách đơn giản tùy tiện. Có một nữ sĩ với lời lẽ rõ ràng yêu cầu tôi viết vài dòng, nên tôi chỉ xin trình bày ngắn gọn dăm ba điều nhỏ nhặt để đáp lại thế thôi. Tuy nhiên, khi sắp hạ bút tôi đã chìm đắm trong nỗi buồn không còn cơ hội phụng dưỡng song thân ¹.

Mẹ tôi họ Thẩm, người Hàng Châu. Họ hàng gia tộc đã sống ở phố Thượng Dương Thị trong nội thành qua nhiều thế hệ. Khi tôi còn bé, tôi thường theo mẹ về thăm ² ông bà ngoại. Lúc đó bà tôi vẫn còn sống và đã gần tám mươi tuổi. Kể từ khi ông tôi vào trường, phần công danh ông không đạt được gì thêm, nhưng ông rất nghiêm khắc trong việc dạy con cái học hành. Mẹ đã dạy chúng tôi tập đọc vỡ lòng, thường kể về việc mẹ đã học hành chăm chỉ như thế nào khi còn bé. Mẹ và hai cậu đã cùng học tập chung vào những đêm đông lạnh cóng đến mức đùi, bàn chân của họ đông cứng. Họ phải lấy một chiếc giỏ tre lớn, nhét đầy giẻ rách vào rồi cả ba người cùng duỗi chân vào đó để giữ ấm. Tôi đã quá sốc và rơi nước mắt khi nghe điều này đến nỗi không dám đùa giỡn nữa. Khi đến nhà tôi mẹ chỉ mới mười tám, mười chín tuổi. Từ đó về sau, mẹ tận tụy chăm lo việc nhà suốt quãng đời còn lại, không còn thời gian rảnh rỗi cho việc học hành nữa.

Tôi có mười một anh chị em, bạn có thể tưởng tượng mẹ đã vất vả dường nào để nuôi dạy chúng tôi. Tôi nhớ mẹ thường dành chút thời gian trong lịch trình bận rộn của mình để tắm cho mấy đứa chúng tôi tương đối hãy còn nhỏ. Tôi sợ nước xà phòng chảy vào mắt; tôi cũng sợ ngứa nữa nên cứ né tránh và cười khúc khích. Mẹ không có thời gian để rắc rối với chúng tôi nên mẹ sẵn tay vỗ tôi một phát vào người, rồi vừa tắm, vừa vỗ, vừa cười.

Mùa đông ở phương bắc khá lạnh. Mặc dù trong nhà có lò sưởi nhưng khi ngủ mền nệm vẫn lạnh như sắt. Đặc biệt là sau khi chui vào mền, phía sau cổ thông gió, khí lạnh sẽ dọc theo cột sống thổi len vào. Mấy đứa trẻ chúng tôi ngủ trên một chiếc giường gạch lớn, đầu hướng ra ngoài, trải bốn chiếc mền thành một hàng. Mỗi đêm, khi mẹ thấy chúng tôi chui vào mền, chuyện cười líu lo, mẹ bèn đến thổi tắt ngọn đèn dầu, rồi sau cổ từng đứa một mẹ nhét chặt mền lại. Chiếc mền sẽ ấm lên ngay lập tức, và chúng tôi bất chợt ngủ thiếp đi hồi nào chẳng hay. Tôi không biết mẹ đã làm cách nào, nhưng tôi biết rằng chiếc mền bông mẹ nhồi thêm mang lại cho tôi sự ấm áp và thoải mái không thể nào diễn tả được. Đến giờ nhớ lại tôi vẫn còn sung sướng, nhưng cảm giác ấy không bao giờ có lại được.

Tôi vốn không thích ồn ào từ thuở bé. Như thường lệ, vào ngày sinh của ông bà nội, ngoài sân sẽ dựng lên một sân khấu để biểu diễn múa rối hoặc kịch bóng Loan Châu. Vừa đến tám giờ tối, tôi liền vào nhà đi ngủ chẳng một cú ngoái đầu ³ nhìn lại. Hễ có được thời gian rảnh, mẹ bèn lấy ra một chiếc rổ lớn đựng đầy các dụng cụ may vá như kim, chỉ, kéo, thước để may may vá vá. Vào lúc này, tôi luôn im lặng nép mình bên cạnh mẹ, mẹ có đuổi tôi cũng không rời, thậm chí có lúc tôi còn ngủ quên nữa cơ. Mẹ bảo tôi ngoan, nhưng cũng nói tôi là người cô độc. Bây giờ hãy nghĩ xem, một người có thể dành được bao nhiêu thời gian bên cạnh mẹ mình nhĩ?

Trong ký ức tuổi thơ của tôi, mẹ dường như không bao giờ ngủ. Mẹ thức dậy từ lúc bình minh. Việc chải bím tóc cho chúng tôi là một việc lớn, từng lọn, từng lọn tóc chải chẳng xong. Mẹ muốn tự mình chải tóc. Tôi nhớ mẹ đã dùng một chiếc lược nhúng vào nước dăm bào để làm cho tóc bóng mượt. Sau đó, ngay khi nghe thấy có tiếng động ở phòng trên, mẹ liền vội vã chạy đi để làm công việc của mình. Trà Cái Oản (GaiWan), yến sào, hạt sen, đồ điểm tâm đều được chuẩn bị sẵn, nhưng cần mẹ tận tay dâng lên cho ông bà nội, nếu không thì có dâu để làm gì nhĩ? Trước mặt bố mẹ chồng, con dâu luôn đứng và không có chỗ ngồi. Đứng hằng mấy giờ liền, ngay cả những người phụ nữ không bó chân cũng không thể chịu đựng được! Điều khó khăn nhất là bố mẹ chồng đã già, qua đến nửa khuya mới ngủ được nên con dâu phải thức khuya theo để hầu hạ. Mẹ đừ và buồn ngủ đến nỗi đôi khi vừa về đến phòng chưa kịp thay quần áo là ngã người thiếp ngay. Dù vậy, mẹ chưa bao giờ phàn nàn. Vài năm trước khi thành lập nước Trung Hoa Dân Quốc, ông bà nội lần lượt qua đời, cuối cùng mẹ mới có chút thời gian rảnh rỗi. Song, việc gia chánh, dọn dẹp nhà cửa và nuôi dạy con cái cũng đủ khiến mẹ mệt mỏi rồi. Cứ vài năm một lần, mẹ dành thời gian nghỉ ngơi để trở về quê nhà Hàng Châu nghỉ hè, và cũng có nhiều lần tôi cũng đã cùng đi với mẹ.

Mẹ yêu quê nhà của mẹ. Mặc dù đã sống ở Bắc Kinh mấy mươi năm, mẹ vẫn không thể thay đổi hoàn toàn giọng nói của mình. Chúng tôi thường chế giễu mẹ. Ví dụ, mẹ phát âm chữ “Kinh” của “Bắc Kinh” thành âm “Kim.” Đôi khi mẹ cố gắng học hỏi từ chúng tôi, nhưng mẹ đều học không thành, bản thân mẹ cũng thấy buồn cười. Đôi khi tôi cố học nói tiếng Hàng Châu, nhưng mẹ bảo nghe tệ khiếp, giống như tiếng của người bán hàng rong bán măng ở cửa nói vậy.

Tôi nghĩ hầu hết mọi người đều đồng ý rằng bất cứ thứ gì mẹ mình nấu đều ngon nhất. Mẹ không thường vào bếp, nhưng khi mẹ vui, nhất là khi bố đi chợ mua cá hay các sản phẩm miền Nam khác, ngay cả khi bố đang khá bực bội, mẹ cũng vui vẻ xách dao thớt ra nấu nướng. Lúc này chúng tôi có “phúc ăn” rồi đấy. Năm mười bốn tuổi, tôi rời nhà đến Đại Học Thanh Hoa. Mỗi tuần tôi về nhà một ngày. Mẹ đặc biệt yêu thương tôi, lúc nào -- hầu như rất ít ngoại lệ -- mẹ cũng đích thân xào cho tôi một món thịt lợn xé sợi với măng đông, mộc nhĩ, tỏi tây. Ngay khi món được đưa ra khỏi chảo để dọn lên, mẹ sẽ đổ một thìa rượu Hoa Điêu vào đó. Đây là món ăn tôi khoái nhất. Nhưng đĩa này nhất định phải do chính mẹ xào, còn người khác xào thì hương vị sẽ khác ngay.

Những lúc cao hứng, mẹ cũng thích uống vài chung ⁴. Khi chúng tôi ngồi quanh lò sưởi vào những buổi chiều mùa đông, mẹ thường bảo chúng tôi điện thoại cho tiệm Trường Phát lấy năm cân Anh trà Hoa Điêu, một chiếc bình đất nung tráng men màu xanh lá cây có một mảnh giấy tre che miệng bình. Khi đã nóng và ẩm, mẹ sẽ rót trà vào tách và uống cùng với chúng tôi. Món mồi kèm với rượu là đậu phộng hạt lớn. Nếu may mắn, bạn có thể mua được một ít đậu phộng khô, chúng sẽ ngon hơn. Hai chị và tôi đã cùng mẹ uống hết bình rượu. Sau này, tôi sống một mình buồn tẻ ở Tứ Xuyên, đã ăn một cân Anh đậu phộng và một lon Mao Đài (MaoTai) cho bữa tối. Bạn bè tôi nhạo tôi vì uống “rượu hoa,” nhưng thực ra đó là phong cách được thừa hưởng từ mẹ.

Từ khi vào Đại học Thanh Hoa, thời gian tôi ở bên cạnh mẹ ít hơn. Ba năm trước và ba năm sau Chiến tranh chống Nhật tôi sống với mẹ. Vào những năm cuối đời, mẹ thích nghe kịch nói (“Bình Kịch”). Mẹ thường đến nhất là rạp Cát Tường vì gần nhà, và chỉ cần gọi điện thoại cho người bán vé “đặc biệt” thì mẹ luôn có được chỗ ngồi tốt. Tôi thực sự hối tiếc vì không thể dành thời gian cùng mẹ đi xem kịch, chỉ có chị và em tôi giúp mẹ giải trí. Bố đã từng nói với tôi rằng sở dĩ gia đình chúng tôi t được rở thành một gia đình, và chúng tôi, những đứa trẻ, có thể trở thành người lớn đều là nhờ sự cần cù, chăm chỉ nuôi dưỡng của mẹ cả. Ba mươi tám năm sau, tin tức vẫn bị gián đoạn ⁶, phải đợi đến khi chúng tôi liên lạc lại được với nhau, tôi mới biết rằng mẹ đã ra đi ở tuổi chín mươi. Theo phong tục phương Tây, mọi người sẽ đeo hoa cẩm chướng đỏ vào ngày Lễ Mẫu Thân (Mother’s Day). Nếu bạn không chắc chắn mẹ mình còn sống hay không, bạn có thể đeo một bông hoa cẩm chướng đỏ và một bông hoa cẩm chướng trắng. Bây giờ tôi chỉ có thể đeo hoa cẩm chướng trắng. Công việc chăm lo phụng dưỡng bố mẹ lúc tuổi già và chôn cất khi qua đời cả hai tôi đều thiếu sót, không chu toàn. Đau đớn thay! Đau đớn thay!

Hàn Quốc Trung 韓國忠

二零二五年 母親節於美國，加利福尼亞州，洛杉磯

Chú Thích:

1. 風木之悲 Phong mộc chi bi : Ý từ câu “Thụ dục tĩnh nhi phong bất chỉ, tử dục dưỡng nhi thân bất đãi 樹欲靜而風不止，子欲養而親不待”  (Cây muốn lặng yên nhưng gió không ngừng; con muốn phụng dưỡng bố mẹ nhưng bố mẹ đã ra đi không chờ). Ý nói nỗi buồn không còn cơ hội phụng dưỡng song thân.

2. 歸寧 : Ở đây chỉ sự trở về thăm bố mẹ của người con gái đã lấy chồng.

3. 掉頭而去：Bỏ đi chẳng thèm (không hề) ngoái đầu nhìn lại.

4. 盅 Chung：Cốc nhỏ không có quai dùng để uống rượu, trà.

5. 養生送死 Dưỡng sinh tống tử : Chỉ việc con cái chăm sóc phụng dưỡng bố mẹ lúc sinh thời và chôn cất bố mẹ khi qua đời.

6. Thời điểm ấy Trung Hoa Lục Địa và Đài Loan vẫn chưa liên lạc thông tin được.

*** 投稿電 郵請寄 ***

Bài vở & hình ảnh xin gởi về Ban Phụ Trách KHAIMINH.ORG

VanNgheGiaiTri@KhaiMinh.org

啓明网站  |  Copyright © 2004 - Present KHAIMINH.ORG  |  Website Disclaimer

◎